Prawidłowy rozwój mowy u dziecka:
Około 2.-3. miesiąca pojawia się głużenie, a więc dźwięki gardłowe: k, g, aa, uu i ich połączenia: gu, agu itp.,
W 6.-9. miesiącu życia pojawia się gaworzenie, które polega na reduplikacji sylab, np: ma, pa, ba, ba,
2. rok życia to przede wszystkim okres wypowiedzi jednowyrazowych, przy intensywnym wzroście poziomu rozumienia zasłyszanych komunikatów. Przyjmuje się, że pod koniec 2. roku życia dziecko będzie prawidłowo wymawiać wszystkie samogłoski ustne: a, e, i, o, u, spółgłoski przedniojęzykowe: t, d, n, l oraz spółgłoski f, w, k, g – najczęściej wymawiane ze zmiękczeniami,
W 3. roku życia dziecko zazwyczaj tworzy już proste zdania i rozumie praktycznie wszystko, co do niego mówimy. W tym okresie pojawiają się spółgłoski miękkie: ś, ź, ć, dź oraz spółgłoski dentalizowane: s, z, c, dz –najczęściej wymawiane ze zmiękczeniem, dziecko wymawia samogłoski nosowe: ą, ę,
W 4. roku życia maluch powinien opanować język na poziomie wystarczającym do sprawnego porozumiewania się w codziennych sytuacjach. Z miękkich spółgłosek wyodrębniają się wymawiane w sposób prawidłowy spółgłoski dentalizowane,
Około 5. roku życia pojawia się prawidłowo wymawiana spółgłoska „r” oraz spółgłoski: sz, rz, cz, dż,
6. i 7. rok życia to głównie doskonalenie już nabytych umiejętności artykulacyjnych oraz poprawności językowej pod względem gramatycznym wypowiedzi. W tym wieku dziecko rozróżnia już podstawowe style językowe, używane w zależności od sytuacji, co w praktyce oznacza, iż inaczej zbuduje swoją wypowiedź w stosunku do kolegi, a inaczej mówiąc do osoby dorosłej.
Najczęstsze zaburzenia mowy u dzieci
Dyslalia
Dyslalia jest to zaburzenie mowy w zakresie prawidłowej realizacji poszczególnych głosek. Problem ten dotyczy jednej głoski bądź całej grupy dźwięków. Może objawiać się przez opuszczenie w słowie głoski -elizję, przez jej zniekształcenie-deformację lub zastąpienie zupełnie innym elementem mowy dźwiękowej -substytucję.
Wyróżnia się wiele typów dyslalii, najczęstsze z nich to:
Sygmatyzm, czyli nieprawidłowa realizacja spółgłosek dentalizowanych: ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż
Betacyzm: nieprawidłowa realizacja głoski „b”
Rotacyzm: niewłaściwa wymowa „r”
Kappacyzm: nieprawidłowa wymowa głoski „k”
Lambdacyzm: problem z realizacją głoski „l”
Gammacyzm: niewłaściwa wymowa głoski „g”
Mowa bezdźwięczna, czyli wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięczne odpowiedniki, np. zamiana „k” na „g”.
Przyczyną dyslalii jest najczęściej nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy, a więc niewystarczająca sprawność warg, zakłócona praca mięśni napinających wiązadła głosowe, trudności z koordynacją pracy wiązadeł głosowych, brak pionizacji języka i nieprawidłowe funkcjonowanie pierścienia gardłowego.
Kolejną istotną przyczyną realizacji głosek jest nieprawidłowe funkcjonowanie narządu słuchu, co przejawia się obniżeniem słyszalności, upośledzeniem słuchu, zaburzeniami słuchu fonematycznego odpowiedzialnego za rozróżnianie i wyodrębnianie dźwięków mowy.
Afazja dziecięca/Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy (SLI)
Dzieci z tym zaburzeniem mają problemy z mówieniem, artykułowaniem dźwięków, stosowaniem prawidłowych konstrukcji gramatycznych, budowaniem złożonych wypowiedzi, a także ze zrozumieniem wypowiedzi innych ludzi. Ich słownictwo bierne i czynne jest ubogie, nie potrafią stosować struktur języka, mają słabą pamięć fonologiczną. A przy tym ich pozawerbalna inteligencja jest w normie, mają normalny słuch, ich aparat fonacyjny (przede wszystkim krtań i więzadła głosowe) oraz artykulacyjny (język, języczek, podniebienie twarde i miękkie, wargi) jest zbudowany prawidłowo.
Przyczyny tego zaburzenia nie są do jednoznacznie wyjaśnione, najczęściej wskazuje się na tło neurologiczne, mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego podczas ciąży lub porodu, ostatnio pojawia się też coraz więcej badań mówiących o ich genetycznym tle.
Specyficzne zaburzenie językowe polega na trudnościach w wypowiadaniu się oraz rozumieniu mowy. Dzieci z SLI uczą się języka powoli i z wyraźnym wysiłkiem. Mają ubogie słownictwo, problemy z gramatyką, nie rozumieją złożonych struktur składniowych i nie potrafią przetwarzać tekstów. Nie stanowią jednak jednorodnej grupy. Są wśród nich takie dzieci, które:
– mówią wyraźnie pojedyncze słowa, ale gdy je łączą mowa staje się całkiem niezrozumiała,
– w większości rozumieją kierowane do nich wypowiedzi, ale mają ograniczoną zdolność ich budowania,
– nie rozumieją języka oraz tworzą wypowiedzi skąpe i niezrozumiałe,
– mówią dużo, używają rozwiniętych, dobrze wymawianych zwrotów, ale nie reagują prawidłowo na próby nawiązania dialogu werbalnego.
Dysglosja
Dysglosja jest to zniekształcanie dźwięków mowy bądź całkowita niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowości w budowie narządów mownych, a więc anomalii w budowie języka, zgryzu, warg, podniebienia miękkiego, twardego lub zbyt krótkiego wędzidełka. Nieprawidłowości zgryzu najczęściej objawiają się zaburzeniem zwanym popularnie „seplenieniem”, czyli nieprawidłową artykulacją spółgłosek dentalizowanych: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, dź, choć oczywiście mogą powodować również problemy z realizacją każdego innego dźwięku mowy, w zależności od typu zaistniałych w narządach anomalii.
Jąkanie
Jąkanie stanowi zaburzenie tempa mowy. Niepłynność ta wyraża się spowolnieniem tempa mowy. Dziecko dotknięte tą nieprawidłowością przeciąga sylaby np. „rooower”, robi zbyt długie przerwy pomiędzy poszczególnymi słowami, powtarza kilka razy ten sam wyraz lub sylabę np. „tata ta ta ta”.
Dziecko jąkające się traci kontrolę nad wypowiedzią, pomimo iż zazwyczaj doskonale zdaje sobie sprawę, że mówi w sposób nieprawidłowy. Za źródła jąkania uznaje się nadmierne skurcze mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych, mogą je wywoływać również urazy psychiczne, stres i traumatyczne przeżycia.
W przypadku wystąpienia tego rodzaju niepłynności mowy bardzo istotne jest jak najszybsze podjęcie terapii. Problemy w komunikacji mogą być źródłem stresu dla dziecka i negatywnie wpływać na jego funkcjonowanie w grupie. Ważne jest, aby nie poprawiać dziecka, ale spokojnie i bez zniecierpliwienia wysłuchać, co ma nam do przekazania.
Opóźniony rozwój mowy
ORM diagnozujemy wtedy, gdy proces rozwoju mowy ulega opóźnieniu we wszystkich jego aspektach bądź w niektórych i przebiega niezgodnie z normą obowiązującą dla danej grupy wiekowej. Mianem ORM określa się zjawisko będące rezultatem indywidualnego tempa rozwoju (dysharmonii rozwoju) , a także będące konsekwencją poważnych zaburzeń rozwoju. Ustalenie przyczyn opóźniania w rozwoju mowy pozwala na prawidłową diagnozę i właściwe opracowanie programu terapii.
Wczesna interwencja logopedyczna daje szanse na wyrównywanie deficytów oraz usprawnienie funkcji pokarmowych i komunikacyjnych. Niepokojących objawów rodzic nie powinien lekceważyć, konsultacja lub diagnoza logopedyczna rozwiewa wszystkie wątpliwości zarówno w przypadku niemowlęcia, przedszkolaka jak i nastolatka.
