Na poziomie klasy I – III symptomy ryzyka dysleksji stają się coraz wyraźniejsze. Ich szybkie wykrycie i pomoc dziecku nabierają coraz większego znaczenia w kontekście przeciwdziałania narastającej niechęci do nauki i obniżaniu poczucia własnej wartości. Na co należy zwrócić uwagę i kiedy udać się do specjalisty po pomoc?
Aby dziecko prawidłowo nabywało umiejętność czytania i pisania bardzo ważny jest jego rozwój psychoruchowy. Na każdym etapie życia obserwuje się różne objawy. W rozwoju naszego dziecka szczególną uwagę należy zwrócić na:
Wiek przedszkolny, roczne przygotowanie przedszkolne (tzw. „zerówka”)
Motoryka mała (niska sprawność manualna): trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania małych guzików, sznurowania butów, używaniem widelca, nożyczek; trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania (niewłaściwe trzymanie ołówka czy kredki w palcach, nieprawidłowy kierunek kreślenia linii pionowych (od dołu do góry) i poziomych (od prawej do lewej).
Motoryka duża (obniżona sprawność ruchowa): dziecko słabo biega; ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika; z trudem uczy się jeździć na rowerze, hulajnodze, nartach czy łyżwach; jest niezdarne w ruchach, niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa: dziecko ma trudności z budowaniem z klocków; niechętnie rysuje lub wykonuje bardzo uproszczone rysunki; nieprawidłowo trzyma ołówek - rysując za mocno lub za słabo go przyciska; ma trudności z narysowaniem szlaczka, figury geometrycznej.
Funkcje wzrokowe: dziecko rysuje skomplikowane rysunki, jednak robi to nieporadnie, niedbale; trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków lego, nie radzi sobie z układaniem puzzli, mozaiki, z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki; często nie odróżnia kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p-g-b-d).
Funkcje językowe: opóźniony rozwój mowy; nieprawidłową artykulację wielu głosek; problemy z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazów - przestawianie głosek czy sylab, asymilacje głosek np. lasek-laszek); ma trudności z zapamiętaniem i odtworzeniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków, miesięcy, sekwencji cyfr - szeregów czterocyfrowych); w swoich wypowiedziach używa głównie równoważników zdań i zdań prostych, posiada mały zasób słownictwa; przy budowaniu wypowiedzi popełnia liczne błędy gramatyczne; ma kłopoty z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad - pod, za - przed, wewnątrz - na zewnątrz; nie różnicuje często podobnych głosek (np. z-s, b-p, k-g) w porównywanych słowach typu: baba - papa lub tzw. sztucznych: resa - reza; myli nazwy zbliżone fonetycznie; dziecko ma trudności z dokonywaniem operacji na cząstkach fonologicznych (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania i przestawiania), a więc wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów (np. w poleceniach typu odszukaj słowa ukryte w nazwie „lewkonia”), rozpoznawaniem i tworzeniem rymów; nie potrafi zapamiętać krótkiego wierszyka, piosenki; dziecko z trudem zapamiętuje alfabet, tabliczkę mnożenia, myli się; ma problemy z szybkim wymienieniem nazw, np. ptaków, owoców;
Lateralizacja, orientacja w schemacie ciała i przestrzeni: brak przejawów preferencji jednej ręki, ustalenia ręki dominującej - dziecko jest oburęczne. dziecko ma problemy ze wskazywaniem na sobie części ciała, gdy określa je terminami: prawe - lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, prawe ucho); nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na lewo, drzwi po prawej stronie, itp.).
Orientacja w czasie: dziecko często nie potrafi określić pory roku, dnia.
Czytanie: dziecko czyta bardzo wolno; przeważnie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej syntezy; przekręca wyrazy; nie rozumie tego, co czyta.
Pisanie: często pisze litery i cyfry jak w odbiciu lustrzanym; odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.
Wiek szkolny (klasa I - III):
Oprócz wyżej wymienionych symptomów na etapie nauczania zintegrowanego pojawiają się kolejne trudności:
Motoryka duża: dziecko ma problemy z utrzymaniem równowagi na rowerze, nartach, łyżwach czy hulajnodze; nie chce brać udziału w zajęciach w-f i zabawach ruchowych, szczególnie, gdy wykonywane są trudniejsze układy gimnastyczne.
Pisanie: problemy z zapamiętaniem kształtu trudniejszych liter (np. wielkich pisanych liter F, H, Ł, G); mylenie liter podobnych (l - t - ł); mylenie liter identycznych, ale inaczej położonych w przestrzeni (p - d - g - b); przepisywanie tekstów z błędami; mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (z - s, k - g, d - t) oraz głosek i - j, ą - om, ę - em;
Motoryka mała: dziecko nie potrafi jeszcze do końca samodzielnie się ubierać, myć, jeść sztućcami.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa: dziecko ma kłopoty z rzucaniem do celu i chwytaniem; niechętnie pisze i rysuje (zbyt mocno przyciska ołówek, więc ręka się szybko męczy); nie mieści się w liniaturze zeszytu podczas rysowania szlaczków, ma trudności z rysowaniem trudniejszych figur geometrycznych; niechlujnie rysuje i pisze (nieadekwatnie do swojego wieku).
Funkcje wzrokowe: dziecko ma problemy z wyróżnieniem elementów z całości i złożeniem ich w całość; z trudem odnajduje różnice na podobnych obrazkach; myli litery o podobnych kształtach (np. m-n, ł-l) lub inaczej położonych w przestrzeni (p-b, g-d).
Funkcje językowe: wadliwa wymowa; przekręcanie wyrazów bardziej złożonych; błędy gramatyczne w wypowiedziach (głównie w używaniu wyrażeń przyimkowych z: nad-pod, za-przed, wewnątrz-na zewnątrz, itp.; dziecko ma także trudności z pamięcią fonologiczną, zapamiętywaniem sekwencji nazw, cyfr, sekwencji czasowej, szeregu słów, liter alfabetu, krótkich tekstów, tabliczki mnożenia; występują problemy z szybkim wymienieniem nazw, np. warzyw lub nazwaniem szeregu obrazków.
Lateralizacja, orientacja w schemacie ciała i przestrzeni: u dziecka utrzymuje się oburęczność; występuje trudność z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i nazywaniem ich (określenie prawej i lewej strony ciała); dziecko ma kłopoty z określaniem położenia przedmiotów względem siebie; pisanie zwierciadlane, zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony.
Czytanie: występują trudności w nauce czytania (uczeń czyta bardzo wolno, a przy tym głoskuje lub sylabizuje lub czyta bardzo szybko, ale niedokładnie); błędy w zapisie zmiękczeń; częste opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, sylab; liczne błędy przy pisaniu ze słuchu.
Orientacja w czasie: dziecko ma problemy z określaniem pory dnia, roku, godziny.
Powyższe objawy mogą wskazywać na ryzyko wystąpienia dysleksji. Ważne, aby obserwować dziecko w codziennych czynnościach już od najmłodszych lat. Dzięki temu można odpowiednio wcześniej pomóc dziecku pokonać jego trudności. Proszę pamiętać, że każde dziecko rozwija się w sposób indywidualny, ale jeżeli w rozwoju dziecka występuje coś niepokojącego warto skorzystać z porady specjalistów.